Servindi, 15 de marzo, 2010.- Presentamos nuestro resumen semanal de noticias -nacional e internacional- en runa simi o quechua. Se autoriza la libre reproducción y difusión:
[Audio:http://ia360937.us.archive.org/3/items/resumenquechua15mar10/resuemn-que...
- Mundo Indígena al Día, quechua, 15 Marzo, 2010 (Archivo mp3, 9 minutos, 51 segundos. Descargar con un clic en el enlace y elegir guardar como)
Teqsemuyuntimpi willakuykuna
Teqsemuyu.- Chay watiqmanta laboratoriupu kamarisqa “Transgénico” sutichaqa mikhuykunaqa, manan allinchu kanman yarqay kausaykunapaqa, nispan nimunku pachamamamanta sapayakuq “Amigos de la tierra” nisqamanta wayqekuna.
Teqsemuyu.- Mineral hasp’iq empresakunaqa rikukunku, runakunata ñaq’arichisqankuwanmi, “derechos humanos” nisqata mana kasusqankumanta, nispan nimun, Keith Slack chay “Programa Global de Industrias Extractivas de Oxfam” nisqamanta.
Chay mineral hasp’iqkunaqa, hinatapunin lluipi ruwanku, tukuy mana allinkunatan apayamunku, waqllechintaq allin kausaymanta, mana k’amisqa, kusilla tiyanamanta, juñunakunamanta, allin mikhuymanta, unumanta, wasimantawapis.
Chaynatan nimun chay Keith Slack qayna rikuchisharanku Oxfampa kamamusqan iskay videokunata, Río Blanco sutiyoq mineramanta ñaupaqtaqa Majaz karqan, Piura llaqatpi sasachakuykuna karqan chaymanta.
Teqsemuyu.- Pelota hayt’anamanta wakichiq “Sudáfrica 2010” wayqekunan ikhurichimusqaku un muyukuta, ñaupa ayllukunaq riqch’ayninwan.
“Adidas Jabulani” sutiyoq Bantu isiZulu, rimay simipi, chay rimaymi chunka huqniyoq simikunmanta huqnin, Republica de Sudáfrica suyupi, q’uchurikusun ninantan nin runasimipi.
Llapan suyukunamanta.- Dalay Lamanmi llakipurayun Uigur llaqtawan Xinjiang suyupi, imaraikuchus paikuna sasachaypi rikukunku gobiernomanta hinallataq Han sutiyoq ashqha waiqekunamantawan.
Congo nisqamanta.- Isqonchunka runakunas Hutu llaqtayuqkuna sipisqa rikukunku gobiernoq soldadunkunawan inti haykuy lado Congo suyupi. Chaytan willakamunku Naciones Unidas niqamanta waiqekuna.
Chaypis soldadukuna iskay semana hunt’a hinallataq thaq kaita qhawariq ONU nisqamanta soldadukunapiwan karinku. Paikunas thuniyapunku iskai chiqaspi sayariqkunata hap’ipusqakutaq soqtachunka pusaqniyoq runakunata, nispan nimun Madnodje Mounoubai.
Mesoamérica suyukunamanta.- Kinsa patanpi juñunakuy Mesoaméroca suyukunamanta pachamamamanta qhawariq, ñaupa llaqtakunamantawan qelqancharimunku “Declaración de Yucatán” nisqata machulankuq hallp’ankuta qhawarinankupaq.
Soqta ph’unchaymanta pusaq ph’nchay kama marzo killata aparikuran juñunakuy México, Belice, Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua, Costa Rica hinallataq Panamá suyupiwan, chaypin qhawarinku “Corredor Biológico Mesoamericano” nisqapi pacha ruphapakunamanta, yunka rutuykunamanta hima.
Abya Yala hatun suyumanta.- Chunka qanchisniyoq waranqaq waranqaninsi ayllukunamanta wawankuna llan’arinku kay Abya Yala suyukunapi, chantan nimunku Organización Internacional del Trabajo nisqamanta, hinallataq Fondo de Naciones Unidas para la Infancia (UNICEF) nisqamantawan.
Chaqrakunapi, wasikunapi, perqaykunapi, chhalaykunapi imas wawakuna llank’arinku.
Chaytan rimarikun haqhay.- “Pueblos indígenas y gobierno: hacia una protección efectiva de los derechos de los niños, niñas y adolescentes indígenas en situación de trabajo infantil por abolir. De la declaración a la acción” nisqa juñukuypi.
Chay rimanakuymi aparikuran Cartagena llaqta Colombia suyupi iskaypachaq runakunawan gobiernomata hinallataq ayllukunamantawan.
Llapan suyukunamanta.- Iskay patapi juñunakuy chunka huqniyoqmanta chunka kinsayoq marzo killapi, “Coordinadora de Organizaciones Andinas” (CAOI) nisqamantan aqllarinqa humalliqninkunata kay iskay waranqa chunkayoq watamanta iskay waranqa chunka iskainiyoq watakama, haqhay Quito Ecuador suyupi
Chay Hathun juñukuymanmi chayarimunku, Mineriaq sasanchasqan ayllukuna CONACAMI sutiyoq, Perú suyumanta, Kichua llaqtakunapi masachasqa ayllukuna ECUARUNARI nisqa Ecuador suyumanta, Qullasuyupi llaqatkuna markakuna humalliq wayqekuna Bolivia suyumanta.
Hinallataq, Colombia suyupi ñaupa ayllukuna masachaq ONIC, nisqamanta, Lafkenche riqch’ayniyoq Chile Suyumanta, hinallataq Argentina suyupi ñaupa ayllukunapi jununakuy, ONPIA nisqa, waiqekunapiwan.
Panamá suyumanta.- Kay chunka ph’unchay marzo killatan aparikunqa “La Educación Intercultural Kuna, sus avances y conceptos fundamentales” nisqa rimanakuy.
Chay rimanakuymi aparikun, iskay simipi yachay atipay qhawariqkunawan, chaskinqakutaq gobiernoman puriq waiqekuna, ayllukunamanta rimariq waiqekuna Kuna ayllukunamanta.
Ecuador suyumanta.- Gobiernuwan, ñaupa ayllukuna masachaq CONAIE waiqekunapiwanmi, watiqmanta tumpanakushanku, imaraikuchus huq qelqa rikhurimun mana pitapas tapuspa, iskay simipi yachay atipay DINEIB sutichasqa, chay raiku.
Bolivia suyumanta.- Yaqa pisqachunka justicia ruwaqmanta puriq wayqekunan runasimita yachaqayta tukuyunku, chay Concejo de Judicatura nisqawan, hinallataq, K‘ana Marka waiqekunapiwan.
Perú suyumanta willakuykuna
Asháninka ayllukunamanta.- Derechos Humanos nisqamanta sayariq waiqekunan uyarinqaku, Central Asháninka del Río Ene CARE nisqa waiqekunata, hinallataq Centro Antropológico de Aplicación Práctica CAAP sutiyoq waiqekunatapiwan, imaraikuchus gobierno Central Hidroeléctrica nisqata tupachiyta munan, hatun yunkapi nispa.
Chay uyariymi aparikunqa kay iskaychunka kinsayoq ph’unchay marzo killata Washington Estados Unidos suyupi.
Amazonasmanta.- Kay chunka suqtayoq marzo killatan rikuchikunqa huq qelqa mayt’u “Derecho ambiental en el Amazonas. Un reto para Sudamérica” qelqa t’aqwririq Javier Uceda waiqeq qelqamusqan.
Chaytataqmi ñawinchanqa tukuy yachaq Martha Meier Miro Quesada hinallataq qelqa t’aqwiq Jorge Danós.
Achuar runakunamanta.- Isqonchunka ayllu humalliq jefe nisqakunan Corrientes mayumanta chayarunku Iquitos llaqtaman, chaypin manucharishanku Gobierno regional nisqata hunt’achun qayna wata setiembre killapi rimanakuykunata, mana hinaqa sayariymi aparikunqa nispa.
Ivan Vásquez Valera umalliqsi qelqancharisqa “Acta de Dorisa” nisqata, imaymanatan ruwarisun corrientes mayupi nispa, nitaq kunankama imatapis ruwarinchu.
Madre de Dios nisqamanta.- Ñaupa ayllukunapaq waqaychasqa allp’akunaqa manas chhalakunqachu waq empresariokunaman mayu killapiqa, nispan nimun Petroperú nisqamanta Sapet, nisqa empresawan contrato qelqapiqa.
Chay petróleo mashkaqkunaq pachaq chunka kinsayoq yupasqa cheqasta saqepusqankuqa, allinmi nuqaykupaqa nimunkun Federación del Río Madre de Dios y Afluentes FENAMAD nisqamanta wayqekuna.
Pusaq ph’unchay marzo killata.- Yunkamanta, wichaymanta tukuy hinantinmanta warmikunan qayna pusaq pùnchay marzo killata qelqancharinku “Decreto de Urgencia” nisqata imanaqtinsi paykunapura rimanakuspa imatapas ruwanankupaq “libre determinación” nisqata.
Chay qelqatan khawarichinku Lima llaqtapi parque Universitario nisqa cheqaspi, hinaspataq llaqta humalliqkunaman haywariyunku.
Afrodita nisqamanta.- Cenepa ayllukuna juñunariq, “Organización de Desarrollo de las Comunidades Fronterizas del Cenepa” ODECOFROC nisqamanta umalliq Zebelio Kayak waiqen nimun, Condorkanki Amazonas runakunaqa sayasaqku qelqakunata qhawarispa chay petróleo mashkaq runakuna, ripunanku kaman nispa.
Comentarios (1)